CNN ngày 8/3 đưa thông tin, các nhà khoa học cảnh báo không thể xem nhẹ nguy cơ lây lan dịch bệnh từ quá khứ xa xôi. Nhiệt độ ấm hơn ở Bắc cực đang làm tan băng vĩnh cửu và có khả năng đánh thức các loại “Virus zombie” đã nằm im trong băng hàng chục nghìn năm, là mối đe dọa tiềm tàng có thể gây ra các đại dịch với cộng đồng.
Dưới các lớp băng dày ẩn chứa nhiều loại virus
Lớp băng vĩnh cửu ở Bắc cực giống như viên nang thời gian, bảo quản các loại virus cổ đại, xác ướp của một số loài động vật đã tuyệt chủng. Đây là phương tiện lưu trữ tốt không chỉ vì lạnh mà còn bởi đó là môi trường không có oxy mà ánh sáng không xuyên qua được.
Theo báo cáo sơ bộ, trái đất nóng lên đang khiến những vùng băng vĩnh cửu rộng lớn tan rã. Điều này gây ra hậu quả đáng báo động là giải phóng các yếu tố hữu cơ bị đóng băng tới một triệu năm - bao gồm cả những mầm bệnh có khả năng gây hại.
Nhằm hiểu rõ hơn nguy cơ từ virus đóng băng, Jean-Michel Claverie, giáo sư danh dự ngành y và hệ gene học ở Trường Y Đại học Aix-Marseille tại Marseille, Pháp, kiểm tra mẫu đất lấy từ đất đóng băng vĩnh cửu Siberia để xem liệu virus trong đó có thể lây nhiễm hay không. Claverie đã tìm ra một số virus có thể hồi sinh mà ông gọi là "virus zombie".
Năm 2014, Claverie hồi sinh một virus mà ông và cộng sự tách từ đất đóng băng vĩnh cửu, để nó lây nhiễm lần đầu tiên sau 30.000 năm bằng cách đưa vào tế bào nuôi cấy. Vì lý do an toàn, ông chọn nghiên cứu virus chỉ nhắm vào trùng amip đơn bào mà không phải động vật hay con người. Claverie lặp lại thí nghiệm vào năm 2015, cô lập một loại virus khác cũng nhắm vào trùng amip. Trong nghiên cứu mới nhất công bố hôm 18/2 trên tạp chí Viruses, Claverie và cộng sự thu thập vài chủng virus cổ đại từ nhiều mẫu vật đất đóng băng vĩnh cửu lấy tại 7 nơi khác nhau ở Siberia và chứng minh chúng có thể lây nhiễm sang tế bào trùng amip nuôi cấy.
Những virus tấn công trùng amip vẫn có thể lây nhiễm sau thời gian dài như vậy hé lộ một vấn đề lớn hơn. "Nếu virus lây nhiễm sang trùng amip vẫn sống, không có lý do gì mà các loài virus khác không thể sống sót và truyền sang vật chủ của chúng", Claverie bày tỏ lo ngại.
Virus zombie có phải là mối đe dọa sức khỏe cộng đồng không?
Theo nghiên cứu nói trên, virus zombie có thể trở thành mối đe dọa sức khỏe cộng đồng khi biến đổi khí hậu dẫn đến băng vĩnh cửu tan chảy và giải phóng vi sinh vật đã bị đóng băng hàng nghìn năm này.
Các nhà nghiên cứu lưu ý rằng các loại virus đã biết được giải phóng từ lớp băng vĩnh cửu cổ đại có thể bị chống lại bằng thuốc kháng sinh hiện có, nhưng “tình hình sẽ thảm khốc hơn nhiều trong trường hợp các bệnh gây ra bởi sự hồi sinh của một loại virus cổ đại chưa biết.”
“Do đó, có khả năng lớp băng vĩnh cửu cổ đại sẽ giải phóng những loại virus chưa biết này khi tan băng,” nghiên cứu viết.
Trong thực tế, giới khoa học không biết virus có thể duy trì lây nhiễm trong bao lâu sau khi tiếp xúc với điều kiện ngày nay, hoặc khả năng virus gặp vật chủ phù hợp cao tới đâu. Không phải mọi virus đều gây bệnh, một số chủng khá lành hoặc thậm chí có lợi cho vật chủ. Là nơi ở của 3,6 triệu người, Bắc Cực vẫn là khu vực dân cư thưa thớt, khiến nguy cơ con người tiếp xúc với virus cổ đại rất thấp. Dù vậy, nguy cơ sẽ gia tăng trong bối cảnh ấm lên toàn cầu, trong đó đất đóng băng tan rã ngày càng nhanh và càng nhiều người sinh sống ở Bắc Cực", Claverie chia sẻ.
Claverie không phải nhà nghiên cứu duy nhất cảnh báo Bắc Cực là mảnh đất màu mỡ để lây lan virus. Năm ngoái, một nhóm các nhà khoa học đã công bố nghiên cứu về các mẫu đất và trầm tích lấy từ hồ Hazen, một hồ nước ngọt ở Canada nằm trong vòng Bắc Cực. Họ đã giải trình tự gen trong trầm tích để xác định dấu hiệu của virus và bộ gen của các vật chủ tiềm năng (thực vật và động vật) trong khu vực.
Dựa trên phân tích mô hình máy tính, họ cho rằng nguy cơ virus lây lan sang vật chủ mới cao hơn ở những địa điểm gần nơi có một lượng lớn nước băng tan chảy vào hồ. Kịch bản này có nhiều khả năng xảy ra khi khí hậu ấm lên.
Tình trạng tan băng nhanh chóng đang xảy ra tại Bắc Cực
Những hiểm họa khó lường khi nhiệt độ ấm lên
Tạp chí khoa học Nature Climate Change năm 2021 đã công bố danh mục các mối nguy hiểm tiềm ẩn dưới lớp băng vĩnh cửu ở Bắc Cực trong một bài báo, trong đó bao gồm chất thải chôn lấp từ việc khai thác kim loại nặng và hóa chất như thuốc trừ sâu DDT (vốn đã bị cấm vào đầu những năm 2000) và chất phóng xạ từ thử nghiệm hạt nhân của Nga và Mỹ vào những năm 1950.
Những thách thức khác bao gồm tìm hiểu địa điểm, thời gian, tốc độ và độ sâu mà đất đóng băng tan chảy. Rã đông là quá trình chậm rãi ở mức chỉ vài centimet mỗi thập kỷ, nhưng cũng có thể xảy ra nhanh hơn. Quá trình này cũng giải phóng khí methane và carbon dioxide vào khí quyển, một yếu tố thúc đẩy biến đổi khí hậu. Theo Miner, sự tái xuất hiện của vi sinh vật cổ đại có khả năng thay đổi thành phần đất và sự phát triển thực vật, đẩy nhanh các ảnh hưởng của biến đổi khí hậu.
Bởi vậy, cách hành động tốt nhất bây giờ là cố gắng ngăn chặn tình trạng tan băng cũng như biến đổi khí hậu, nhằm chôn vùi những mối nguy hiểm này dưới lớp băng vĩnh cửu mãi mãi.
XEM THÊM:
.png)
