Trong quá trình tạo năng lượng cho cơ thể, một chất phụ được sản sinh ra có tên gọi là gốc tự do. Với hoạt tính oxy hóa mạnh, chúng dễ gây tổn thương tế bào, hình thành nhiều bệnh lý nghiêm trọng. Vậy cụ thể, gốc tự do là gì? Chúng có tác hại ra sao? Mời các bạn tìm hiểu ở bài viết dưới đây!
Gốc tự do là gì?
Khái niệm gốc tự do
Gốc tự do là phân tử, ion hay một nguyên tử có số electron lẻ, thường không ổn định nên dễ dàng phản ứng với các phân tử khác trong tế bào.
Một gốc tự do có thể mang điện tích dương, âm hoặc không mang điện. Bởi lớp điện tử ngoài cùng của chúng chỉ chứa 1 điện tử đơn độc nên gốc tự do thường có xu hướng “lấy” điện tử của các nguyên tử hay phân tử khác. Theo đó, chúng vô tình biến những nguyên tử hoặc phân tử này trở thành gốc tự do, phá vỡ và thay đổi cấu trúc tế bào.
Nguồn gốc hình thành gốc tự do
Khoa học hiện đại đã phát hiện ra rằng, các gốc tự do trong cơ thể được sinh ra chủ yếu từ hai nguồn:
- Gốc tự do nội sinh: Được tạo ra thường xuyên do chuỗi hô hấp tế bào. Đây là quá trình chuyển đổi năng lượng từ carbohydrate để cung cấp cho tế bào hoạt động.
- Gốc tự do ngoại sinh:
- Do các tác nhân phóng xạ.
- Phản ứng viêm.
- Tâm lý căng thẳng, mệt mỏi kéo dài.
- Khói thuốc lá, ô nhiễm môi trường.
Các gốc tự do đều có hoạt tính oxy hóa rất mạnh. Do đó, nếu chúng tăng sinh quá mức sẽ gây tổn thương tế bào, tăng nguy cơ bệnh tật.
Một số loại gốc tự do nguy hiểm gây hại cho cơ thể như: Superoxide, ozone, hydrogen peroxide, peroxy lipid, hydroxyl radical…
Những tác hại của gốc tự do đối với cơ thể
Gốc tự do có thể dễ dàng phản ứng với các thành phần của tế bào, gây rối loạn hoạt động, phá hủy tế bào, đẩy nhanh quá trình lão hóa tự nhiên của cơ thể.
Nhiều nghiên cứu cho thấy, gốc tự do liên quan đến sự hình thành một số bệnh lý như:
Bệnh lý ở hệ thần kinh trung ương
Gốc tự do sinh ra trong quá trình sản sinh năng lượng. Vì vậy, bộ phận nào có sự chuyển hóa càng cao, chúng càng được tạo thành nhiều.
Thực tế, não bộ chỉ chiếm 2% trọng lượng cơ thể nhưng lại tiêu thụ đến 25% lượng oxy. Thêm nữa, cấu tạo của não có hơn 60% là chất béo chưa bão hòa dễ bị oxy hóa. Do đó, đây thực sự là nơi “hội tụ” gốc tự do.
Não bộ là nơi “hội tụ” gốc tự do
Mặt khác, não bộ có cơ chế bảo vệ tự nhiên gọi là “hàng rào máu não”, giúp ngăn chặn nhiều dưỡng chất cũng như các vi khuẩn gây hại xâm nhập vào tế bào thần kinh. Thế nhưng, chính cơ chế này lại ngăn cản luôn các chất chống gốc tự do. Vì vậy, bộ não con người rất dễ bị tấn công, hình thành các bệnh lý nghiêm trọng, cụ thể:
- Tại mạch máu: Gốc tự do gây tổn thương thành mạch, dẫn đến sự hình thành các mảng xơ vữa và huyết khối. Đây là tác nhân trực tiếp làm hẹp động mạch, giảm lưu lượng máu đến não, gây các cơn thiếu máu não thoáng qua hoặc cơn đau nửa đầu, thậm chí là đột quỵ.
- Tại mô não: Gốc tự do làm xơ hóa các bao myelin và các đầu sợi trục tế bào thần kinh, khiến liên kết giữa các tế bào này bị giảm cả về số lượng và chất lượng. Hơn nữa, thành phần này còn thúc đẩy sự tạo thành các búi tơ thần kinh và mảng lão hóa, làm não teo dần. Từ đó, chức năng của não bộ dần rối loạn, khả năng ghi nhớ suy giảm, tăng nguy cơ hình thành bệnh Alzheimer.
- Tại vùng chất đen của não: Gốc tự do làm thoái hóa các tế bào và giảm sản xuất chất dẫn truyền thần kinh, ảnh hưởng đến sự điều hòa vận động của cơ thể, dần hình thành bệnh Parkinson.
Bệnh lý tim mạch
Gốc tự do thúc đẩy hình thành mảng xơ vữa mạch máu, làm hẹp lòng mạch, cản trở quá trình lưu thông máu. Tình trạng này là khởi nguồn của hàng loạt các bệnh lý tim mạch nguy hiểm như thiếu máu cơ tim, nhồi máu cơ tim, đột quỵ…
Các bệnh lý tự miễn
Gốc tự do thay đổi cấu trúc và phá hủy các tế bào miễn dịch, tăng nguy cơ hình thành các bệnh tự miễn như viêm khớp dạng thấp, lupus ban đỏ.
Tăng nguy cơ ung thư
Gốc tự do là tác nhân gây đột biến tế bào khi tấn công vào chuỗi ADN. Chúng sửa đổi và liên kết chéo protein DNA, thay đổi cấu trúc hoặc gây chết tế bào, tăng nguy cơ hình thành bệnh ung thư hoặc làm mức độ bệnh này tồi tệ hơn.
Gốc tự do tăng nguy cơ ung thư
Gây tóc bạc sớm
Gốc tự do hydrogen peroxide thường tích tụ nhiều ở nang tóc. Chúng phá hủy sắc tố tạo màu tóc tự nhiên là melanin, tẩy trắng tóc từ bên trong và gây tóc bạc sớm.
Ngoài ra, gốc tự do còn tấn công các phân tử protein, thúc đẩy hình thành các nốt sạm, nám trên da. Đồng thời, chúng làm tăng tốc độ lão hóa, khiến da chảy xệ, nhăn nheo.
Có thể thấy, gốc tự do gây nhiều tác hại cho tế bào, là khởi nguồn của hàng loạt bệnh lý nghiêm trọng. Vậy cơ thể con người chống lại gốc tự do bằng cách nào?
Cơ thể chống lại gốc tự do như thế nào?
Thực tế, gốc tự do luôn được sản sinh ra khi tế bào cần sử dụng năng lượng. Do đó, nếu cơ thể không chống lại chúng, các tế bào sẽ nhanh chóng bị tổn thương. Chúng ta sẽ già đi rất nhanh hoặc thậm chí chết sớm vì các bệnh lý liên quan đến tim mạch hoặc ung thư.
Kỳ diệu thay cơ thể chúng ta tự có cách để bảo vệ tế bào trước sự tấn công của các gốc tự do. Tất cả là nhờ những enzyme có sẵn trong tế bào (glutathione reductase, glutathione peroxidase...) hay các chất chống oxy hóa không có bản chất enzym như vitamin A, E, C, coenzyme Q, beta caroten, selen… Trong đó:
- Vitamin C hay axit ascorbic: Là một chất chống oxy hóa monosaccarit. Chúng trung hòa gốc tự do như hydroperoxide, trực tiếp bảo vệ cơ thể. Ngoài ra vitamin C còn là chất nền cho một số enzyme chống oxy hóa khác. Cơ thể chúng ta không tự tổng hợp được axit ascorbic mà phải hấp thụ từ chế độ ăn uống.
- Glutathione: Là một peptide chứa cysteine được tìm thấy trong hầu hết các dạng sống hiếu khí. Nó được tổng hợp trong tế bào từ các axit amin. Glutathione có đặc tính chống oxy hóa rất mạnh bởi cấu trúc nhóm thiol là một chất khử và có thể thực hiện phản ứng oxy hóa - khử một cách thuận nghịch. Bởi nồng độ cao và có vai trò trung tâm trong việc duy trì trạng thái oxi hóa khử của tế bào nên glutathione được coi là chất chống oxy hóa quan trọng nhất của cơ thể.
Chất chống oxy hóa, tiêu diệt gốc tự do là glutathione
Những thành phần trên tiêu diệt các gốc tự do trước khi nó phá hủy tế bào, từ đó giúp cơ thể khỏe mạnh. Tuy nhiên, nếu gốc tự do được tạo ra quá mức, khả năng tự bảo vệ của cơ thể sẽ không đủ để trung hòa hết tác nhân có hại. Do vậy, tốt nhất ngay từ bây giờ, bạn nên áp dụng biện pháp giúp hạn chế hình thành gốc tự do.
Biện pháp hạn chế các gốc tự do trong cơ thể
Để hạn chế cơ thể sản sinh gốc tự do, bạn nên:
- Xây dựng chế độ ăn uống khoa học: Bổ sung đầy đủ các chất dinh dưỡng cho cơ thể, nhất là những chất có tác dụng chống oxy hóa như vitamin A, vitamin E, vitamin C, beta caroten, selen... Chúng thường có nhiều trong các loại quả mọng, rau xanh. Đồng thời, bạn cần hạn chế sử dụng loại đồ ăn thức uống không tốt cho cơ thể như đồ ăn có nhiều dầu mỡ, bia rượu, nước uống có gas…
- Ngủ đủ giấc: Ngủ đủ từ 7-8 giờ mỗi ngày sẽ giúp hạn chế nguy cơ hình thành các gốc tự do.
- Tránh căng thẳng stress: Hạn chế những suy nghĩ tiêu cực, căng thẳng, lo âu. Nếu gặp chuyện không vui, bạn nên xả stress bằng cách tập thể dục, đi mua sắm, nghe nhạc, đọc sách...
- Tránh tiếp xúc thường xuyên với khói thuốc lá, môi trường độc hại, môi trường có nhiễm phóng xạ.
Nếu bị gốc tự do tấn công gây tóc bạc sớm, bạn nên sử dụng sản phẩm từ thiên thiên như BoniHair để cải thiện tình trạng này. BoniHair chứa enzym catalase có khả năng tiêu diệt mạnh mẽ gốc tự do H2O2 ở chân tóc, từ đó hỗ trợ làm đen tóc, làm chậm quá trình bạc tóc.
Những thông tin chi tiết về gốc tự do đã được trình bày rõ ở bài viết trên. Nếu cần hỗ trợ về các vấn đề sức khỏe, mời bạn đọc vui lòng gọi điện đến số hotline miễn cước 1800.1044 để được giải đáp nhanh nhất. Cảm ơn các bạn đã theo dõi bài viết!
XEM THÊM:
.jpg)
.png)
.png)
.jpg)
